Ezici gündemlerle dolu, bitmez bir yılı daha geride bırakırken bu hafta içeriği ağır olmayan, keyifli bir oyunu Acâibü’l Temâşa’yı mevzu ediyorum köşeme. İstanbul Devlet Tiyatrosu’nun geçtiğimiz mayısta prömiyerini yapan oyunu, turneler yoluyla çok sayıda seyirciye ulaştı bile.
Oğuz Utku Güneş’in yazıp yönettiği Acâibü’l Temâşa oyunu başlangıcında vaat ettiği her şeyi oyununun sonuna yaklaşırken yerle bir ediyor. Dördüncü duvarı neredeyse eline çekiç alıp yıkıyor. Tiyatro ismine yarattığı sahne gerçekliğinin içine kameraları dahil ederken, bir sette hissettiğimiz yeni bir sahne inşa ediyor. Osmanlı’nın son vakitlerinde başlayan kıssa, şikâyet etsek de kendimizi alıkoyamadığımız teknolojinin iletişimsizliğindeki günümüzde sonlanıyor. Güldüğümüz her şeyin, eleştirdiğimiz tüm davranışların aslında bize dair olduğunu hatırlatıyor.
Yönetmen Oğuz Utku Güneş’i bu köşenin dikkatli okurları tanıyor aslında. 2024 yılında farklı kısımlarda, farklı tiyatro ödül heyetlerince onurlandırılan 39 Buçuk Basamak oyununun da yönetmeni olan Güneş, 2024 Afife Tiyatro Ödülleri’nde ‘Yılın En Başarılı Yönetmeni’ ödülünün sahibi ( https://halktv.com.tr/makale/39-bucuk-basamak-istanbuldan-anadoluya-bir-casusluk-hikayesi-841486 ) Afife Tiyatro Mükafatları merasiminde bana nazaran tiyatroya, ülkeye dair akılda kalan en düzgün konuşmayı yapan Güneş’in rejilerinde imza niteliğinde seçimleri olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim. Güneş’in direktörlük stili, tarihi ve kültürel temaları çağdaş bir bakış açısıyla sahneye taşımasıyla dikkat çekiyor. Metinlerinde mizahi ögeleri, eleştirel bakışını kıvrak bir lisanla ve ustalıkla birleştiriyor. Müellifin düşünme suratı seyirci olarak takipte zorlandığımız, bazen molaya gereksinim duyduğumuz anlara da sebep oluyor. Çok gülmekten şikâyet etmek biraz şımarıklık üzere gelebilir fakat muharrir olarak Güneş’in şahsî okuma yapmadığımızı hatırlaması gerekiyor. Farklı algı suratlarında ve tecrübelerde çok sayıda seyirciye, birebir anda bu derece eşitsiz yüklenmek, metnin hakkettiği vakti seyirci olarak ona veremememize neden oluyor. Direktör tarafıyla Güneş’in sahne tasarımı ve müzik kullanımı konusundaki titizliği, oyunlarının görsel ve işitsel zenginliğini artırıyor. Genelde birebir yaratıcı takımla çalışmak bir yandan kolaylık olsa da az sonra yazacağım sıkıntıları da beraberinde getirebiliyor. Her şeyin ötesinde Güneş, Türk tiyatrosunda hem müellif hem de direktör olarak değerli işlere imza atmış, çok sayıda mükafatla muvaffakiyetini kanıtlamış bir sanatçı. Yenilikçi yaklaşımı ve sahneye koyduğu yapıtlarla tiyatro dünyasında saygın bir yere sahip.
Acâibü’l Temâşa oyunu ile 39 Buçuk Basamak ortasında göze fazlaca benzeş gelen fikirlerin varlığından bahsederek hususa giriyorum. Dekor dizaynındaki basamaklar, eğimler, virajlar ve bu dekor üzerinde oyuncuların dinamik trafiği yani oyunun koreografisi direktörün sıklıkla tercih ettiği bir anlatım hali. Oyunun dekor tasarımı Aytuğ Dereli’ye ilişkin. Işık tasarımındaki canlı renk seçimleri, tek modül uygulamalar Ayşe Ayter’e, müzik ve koreografi ise Vehbi Can Uyaroğlu’na ilişkin ki bu iki isim 39 Buçuk Basamak oyununda da misal misyonları üstlenmişler. Bu kadar tanıdık dokular metnin anlatım lisanında de var ki oyunun yönetmeni birebir vakitte müellifimiz. Oyun içinde kullanılan gölge ve ışık oyunları, oyuncular için seçilmiş tempolar, sahne üzerinde pratik kostüm değişimleri, oyuncular tarafından kullanılan müzik aletleri, aksesuarlar da iki oyunu kardeş oyun yapmak için ziyadesiyle kâfi benzerlikler. Bu taraflarıyla oyun puan kaybetse de şunları eklemeden geçemem. Birinci olarak bu bahadır anlatım hali devlet tiyatroları seyircileri için epeyce yeni. Alışkanlıkları kırmak ismine yanlışsız bir seçim. Değişen tiyatro lisanı üzere değişen tiyatro seyircisini de gözeterek repertuvara bu oyunun alınmasını olumlu buluyorum. Kurum tiyatrolarının, tiyatroya yeni seyircileri kazandırması ismine hoş olduğu kadar satın alınabilir bilet fiyatlarıyla da ekonomik olarak zorlanan lakin sanata vakit ve bütçe ayırmaya ihtimam gösteren seyirci kitlesi için de Acâibü’l Temâşa oyununu hayli bedelli bir tercih.
Tek perde, 65 dakikalık müzikli oyunun başlangıçtaki temposu hakkında ve varacağı finalle ilgili asla ipucu vermiyor. (Ama bu yazıyı okuduğunuzdan sizin için beklenir olabilir!) birinci on dakika güya oyuncular zorla sahneye çıkartılmış da isteksizce oynuyorlar hissine bile kapılabilirsiniz. Sahneler ilerledikçe beş oyuncu Abdurrahman Merallı, Özge Arslan, Melina Özprodomos, Bucan Ekin Şimşek ve Emre Çebi ansambl oyunculuklarıyla seyircinin ilgisini muvaffakiyetle kendilerinde ve oyunda tutuyorlar. Bernarda oyununda seyretme talihim olan Özge Arslan’ın oyunculuğunu biraz daha fazla alkışladığımı küçük not olarak iliştireyim yeri gelmişken. Oyuncuları başarılı halde rollerine hazırlayan kostüm dizaynları Dilek Kaplan imzası taşıyor. Oyunda takip ışıkçılığı yapan iki isim de köşemizde yerini almalı; Koray Atak ve Gökhan Efe Şenyapar. Beş oyuncunun, 17 karakteri canlandırdığı ‘Pembe Lokum, Kandil, Kurban, Yitim’ isimli dört kısmın akabinde seyirciye karşıt köşe yaşatan yeni gerçeklerle oyun final yapıyor.
Geçmişten, masal lisanından günümüze geçişin çabucak öncesindeki kullanılan kurban dini motifi her hususa hassasiyet geliştiren, refleksleri kuvvetli kimi seyirciler tarafından tenkit almış. Sanat zati bunun için var meğer. Her şeyi kurmaca gören akıl nedense bu türlü anlarda gerçekliğin peşine düşüyor. Sansürcü bir bakış açısıyla sonlar koyuyor ve ‘buraya kadar yeterliydi de şu kurban kısmına girmeseydi’ diyor. Esasen toplum mühendisleri siz bu türlü yorumlar yapın diye dört bir yanımızı kuşatmışken az durun da nefes alalım. Osmanlı’nın son devrinde geçen oyunda, içinde doğaüstü cinlerin, perilerin, ifritlerin büyüleri var. Her bir öykü sonunda insanoğlunun hırslarına, yanılgılarına, açgözlülüğüne atıflarda bulunuluyor.
Yazarın oyunu hakkındaki takdim yazısını paylaşmak isterim; “Hakiki ile Hayalî’nin hudutlarında, tek celselik bir Acâibü’l Temaşa. Dört fasıl, tek celse, 5 aktör, 17 rol tekmili birden! Acaip ile iştigalde münasip, garaib mevcudiyetimizle müstesna, Hagop Ayvaz’ın ‘Acâibü’l Temaşa’ ya beğenilen geldiniz safalar getirdiniz! Fenni kanunların bildiğimiz üzere işlemediği, çünkü fânilerin bundan haberinin olmadığı, Gerçek ile Hayâli’nin hudutlarında, bir tabiat üstü temaşadır perdemiz. Fertlerin günahlarının bedelini değil öte tarafta, en hızlı halde cihanda ödeyecekleri, tek celselik bir davadır perdemiz. Acaibülün çemberinden bir gün geçecektir her fani. Dileriz yaradandan korusun mütevazı seyircimizi. Çünkü, gündüz gözüyle işlenen kabahatlerin cezasının kesildiği divandır perdemiz.” İşte bu anlatımın sizi oyuna çekmeme ihtimalini düşünerek, biraz da gevezelik ederek sizin için oyunu değerlendiriyorum.
Gelelim temaşa sözüne. ‘Bakma, seyretme’ manasına gelen sözün, Acâibü’l-Temâşâ oyunu için açılımı ‘seyredilmeye paha acayip şeyler’ ya da ‘görülmeye paha tuhaflıklar’ olabilir. Oyun bağlamında temaşa, izleyiciyi hem görsel hem de duygusal olarak etkileyen, dikkatle izlenmesi gereken bir tecrübesi vurgular ki direktör ve oyuncu takımı bunun için hayli gayret sarfetmiş. Vakit kapsülünde ışınlanmış üzere birden günümüze geldiğimizde iletişim(sizlik) kanallarımızın hepsi yüzümüze çarpıyor. Lisanımıza giren Türkçe olmayan sözler, sesli harflerin kullanılmadığı mesajlaşmalar, toplumsal medya, Instagram canlı yayınları, dizilerin YouTube kanallarında modül pinçik edildiği irtibatlar ile gülüyoruz ağalanacak halimize. En sevmediğim ve seyirci koltuklarından verdiğim uğraşımı çarpışarak kaybettiğim tiyatroda cep telefonu işine de güzelce şamar sallayarak seyircileri suça teşvik ettiği anlar da aklımda kalanlar ortasında. Yazıda kullandığım oyuna ilişkin görseller devlet tiyatrolarının kurumsal sayfasından alınmıştır. Zira oyun sırasında cep telefonlarıyla fotoğraf çekmek ve kayıt almak salondaki tüm seyircilere ve sahnedeki oyunculara yapılmış saygısızlık ve emek hırsızlığıdır. Bu saygısızlığı yapmayalım, yaptırmayalım. Kamu spotumu da yayımladığıma nazaran yazımın sonuna geldim demektir.
Sınır ötemizdeki acayiplikleri değerlendirebilmek için izliyor ve tahlil ediyorum. Hududumuz içinde olanlara ise yüreğim dayanmıyor. Siz de Acâibü’l-Temâşâ olarak etrafınızda gördüklerinize orta verip soluklanmak isterseniz, devlet tiyatrolarının süratle tükenen biletleri için sıkı takip yapmalısınız. Yeterli seyirler, güzel haftalar.